نمـاز و نیایش در آیین زرتشتـی

MehrMazdayasnan

خَشنـوتره اَهـورهه مَـزدا

پژوهشها و یادداشتها

نمـاز و نیـایش در آئین زرتـشتـی

کیـوان آریسـانت (علیرضا خاکسار)

چاپ شده در اَمرداد شماره 126 و 127

یزدان پناه باد – دیر زیوشنی شاد باد (در پناه یزدان باشیم- تا دیر زمان به شادی زیست نمائیم)

اَشـوزرتشت پیامبر باستانی ایران در 1179 سال پیش از شاهنشاهی کورش بزرگ پیام جاودانی یکتا پرستی در جهان راپس از کنکاش و ژرف نگری درونی در میان مردمان آشکار نمود و ایرانیان آریائی را به پرستش یکتا آفریدگار جهان یعنی اَهـورا مَـزدا دعوت کردو پس از پشت سر گذاشتن مشکلات و سختی های بسیار سرانجام در دربار شاه گشتاسب بنیاد اجتماعی و مذهبی کیش زرتشتـی را به شکل با شکوهی پایه گذاری نمود.

پیام اَهورائی اَشـوزرتـشـت در گاتـها به شکل معجزه آسایی در میان نیایشها، سروده ها، تفسیرها و مطالب گرانبهای اوستا که به وسیله موبدان دین برای درک مردمان زمانه گردآوری و حفظ میشد چون گوهری گرانمایه و نگینی بی بدیل پس از هزاران سال رهبری کار آمد اندیشه، مذهب و شکوه شاهنشـاهی مقتدر ایرانـی در جهان با پشت سر گذاشتن فراز و نشیب بسیار در هجوم دیو سیرتان و اَنیران از آسیب زمانه و گزند بدخواهان و بدکنشان در امان ماند و بی گزند پهنه اندیشه و زمان را شکافت و بدست ما رسید و همچنان آوای دل انگیزش در جان جهـان جاری و جاودان و اندیشه پـرشکوه یکتـاپرستی ایرانیـان پاینده و پایدار است و با یک جهان بینی منطقی و روشن و با یک فلسفه قوی و پویا در اوج اقتدار بر بلندای اَندیشه بشریت به نظاره جهـان و مردمان آن نشسته و تحسین اندیشمندان را برانگیخته و جان و روح حقیقت جویان را مجذوب خویش ساخته و زمینه را برای یک زندگی خوش، سالم و پر از آسایش برای مردمان در کنار پرستش اَهـورا مَـزدا و احترام به آفریده های سودمند اَهـورائی فراهم آورده است.

یک زرتشتی با جهان بینی که از اَشـوزرتشت آموخته میداند که در این جهان وظیفه ای سنگین را به دوش میکشد و باید همواره آماده نبرد با بدی ها باشد و ضمن دوری جستن از دروغ و گناه و اندیشه های بد پاسدار ارزشها، نیکی ها و آفریده های سودمند بوده و ضمن گسترش راستی، شادی و انجام نیکی و دستگیری نیازمندان و یاری درماندگان همواره ارتباط خود را با اَهـورا مَـزدا حفظ نماید.

نمـاز رسمی ترین راه ارتباط فرد با اَهورا مَزدا و یکی از راههای سپاسگذاری از بخششهای بیکران خداوندی است که در آئین زرتـشتـی عاشقانـه همواره مورد توجه بوده و هر زرتشتـی در اوج پاکی اندیشه روزانـه پنـج بار به نیایش اَهـورا مَـزدا می پردازد و ضمن سپـاس و ستـایش اَهـورا مَـزدا بر آفریده های نیک خداوندی نیز درود می فرستد و ضمن قدرشناسی خود را به خدا نزدیکتر می گرداند تا از بخشش نیک اندیشی برخوردار گردد و بر نیکی های جهان هستی بیفزاید.

در خصوص آشنایی با نمـاز و نیـایش در آئین زرتـشتـی باید به موارد خاصی اشاره کرد و به دانسته های دسته بندی شده جداگانه ای توجه نمود. نیایشها در آئین زرتـشتـی از پیچیدگی های ظریف زیبایی برخوردار بوده و با یک فلسفه خـاص و منطقی قـوی با یکدیگر در آمیخته تا زمینه را برای پاکی انسان و اندیشیدن ژرف به اَهـورامَـزدا فراهم آورد.

در ارتباط با توضیـح فلسفه و ارتبـاط جزئیات در نیـایشها ژرف نـگری و پاسخگویی فقط از عهده موبدان و اندیشمندان قدرتمندی که در خصوص اَوستـا و زیر و بم مطالب مذهبی مرتبط با کلام مقدس گاتـها و همچنین فرهنگ دینی زرتـشتـی اطلاعات کاملی در اختیار دارند ساخته بوده و توضیحات ارزشمند ایشان را طلب میکند. در اینجا مطالب صرفاً تداعی کننده ظاهری نمـاز و نیـایش میباشد و پرداختن به فلسفه این آئین ها بر عهدة موبدان اندیشمندی که همواره نگهبان دین بوده اند گذاشته می شود تا گوهر منطق و راز زیبائیهای نهفته در مراسم نمـاز و نیـایش را بیان کنند. در خصوص آداب نیایش مطالب را باید به چند دسته تقسیم کرد:

1 . کتاب مقـدس «خرده اَوستـا»

2 . نـور ، روشنـایـی و آتـش

3 . روش خواندن نمـاز و نیـایش

4 . اشکال خواندن نمازهای گروهی

5 . مـاه ، روز و گـاه نیــایش

6 . کشتـی و سدره ، لباس نیـایش

7 . پـاکـی تـن و اَشـو یی روان

خرده اَوستـا

خرده اوستـا کتاب کوچک و مقدسی است که شامل قطعاتی چون دعاها، نیایشها و نمازهایی از اوستـای بزرگ است که بهدینان زرتـشتـی همواره در زندگی روزمره جهت انجام تکالیف مذهبی به آن نیاز دارند. این کتاب ارزشمند توسط موبـد موبـدان آذرپاد مهراسپندان در زمان شاهنشاهی شاهپور دوم ساسانی از قسمتهای مختلف اوستای بزرگ جهت انجام مراسم مذهبی عامه مردم از جمله سدره پوشی، ازدواج، گرامیداشت درگذشتگان، برگزاری جشنها و همچنین خواندن نماز و نیایشهای روزانه که مورد استفاده قرار میگرفت تهیه و استخراج شد و به شکل کتاب کوچکی که مورد استفاده همگان باشد دسته بندی گردیدکه شامل سروده های مقدس اَشم وهو، یتااَهو، سروش باج، اوستای کشتی، تندرستی، پیمان دین، ستایش یکتا خداوند، صدویک نام خدا و نیایشهای خورشید نیایش، مهـرنیایش، ماه نیایش، آتـش نیایش و نمازهای گاه هاون، گاه رفتوَن، اُزیرَن گاه، ایوه سریترَم گاه و اُشهـن گاه و قطعاتی همچون اورمـزد یـشت، هفتـن یشت، اَردیبهشـت یشت، سروش یشت هادخت، سروش یشت سر شب، وَرَهـرام یشت، آبـزور، آفرینگان دهمان، کرده سـروش، همازور دهمان و آفرینگان گهنبار، آفرینگان پنجه، همازور، فروردینگان و پِتَت و . . . می باشد. همانگونه که گفته شد هر کدام از این نیایشها به گونه ای ویژه توسط زرتـشتیـان در مراسم، جشـن ها و یا نمـازها و نیـایشهای روزانـه مـورد استفاده قرار می گیرد.

نور ، روشنایی و آتـش

« آتـش» زیبـا ترین پرتو خداوند با تنـی مینـوی، که انسـان قادر به درک آن با حواس بشری خود میباشد. پـاک، روشـن، زندگی بخش در تمـام اشکال خود، چه کوچک و چه بـزرگ، چه در زمین و چه در اوج آسمـان و قلب خورشید. فرایندی پاک و فروزان، زنده و روشن از گـذر ماده که به سوی مینـو می شتابد و تن پوش گیتی را می سوزاند تا چشم بر مینـو بگشـاید. یـار و یـاور انسان و یـادآور او، که او نیز باید خویشتن را همچون آتش به اَشویی یعنی همان منتهای خواسته اَهورائی برساند تا روزی بتواند با سر بلندی همچون آتـش پـاک سر به آسمان بساید و گیتی را با همه دلبستگیهای دلفریبش ترک گفته و حتی خویشتن را از بند جهان دوم یعنی گیتی مینـوی ⁽¹⁾ نیز برهاند و از دام و دانه او نیز رها گشته و رو بسوی مینوی مقدس اَهورائی نماید و در آن جای گیرد . با رسیدن به اَشویی که اوج خواسته اَهـورا مَـزدا از انسانی ست که او را آفریده سپاسگذاری، قدرشناسی و لیاقت خود را به اَهـورا مَـزدا نشان دهد و ثابت نماید که قدرت درک حقیقت راستین هستی را داشته و لایق پاداش و رسیدن به مینوی مقدس اَهورائی بوده است. در اینجاست که باز میتوان ژرف بینی آریایی را در اندیشه پیام آور اَهـورا مَـزدا به وضوح مشاهده کرد و از اینکه اَشـو زرتـشت اینچنین مدبرانه اندیشه های انسانی را رهبری کرده و اینچنین هنرمندانه ژرفنای ماهیت گیتی و مینو را دریافته و او نیز همانندهنجار حاکم بر هستی که در آن کل کائنات گرمی آتـش و نور و روشنایی ستارگان را نقطه پرگار زندگی خویش قرار داده اند، آتـش این پرتو پاک خداوندی را پرستش سوی و نماد نیایش های خود ساخته و در جان آتش پاکی مینوی اَهورایی را احساس کرده بی اختیار اندیشه پاک حقیقت جوی به سوی او کشیده میشود تا از این چشمه شراب هزاران ساله جامی آتشین را به کام اندیشه تشنه خویش بکشاند و از گرمی این شراب عارفانه در راز و نیازهای عاشقانه به درک هستی و حقیقت محض دست یابد.

یک زرتـشتـی همواره به سوی روشنایی ایستاده و نماز خود را به درگاه اَهورا مَزدا تقدیم میکند، چنانکه برای خواندن نماز لزوماً به سمت آتش نمی ایستد بلکه رو به سمت روشنایی خورشید یا مـاه نموده و از روشنایی آنها جهت پرستش سوی برای خواندن نماز و سپاس و ستایش اَهورامَزدا استفاده میکند و در صورت نبودن خورشید به طرف نور و روشنایی آتش می ایستد.

روش خواندن نمـاز و نیـایش

نماز و نیایش در آیین زرتشتی به سه طریق خوانده میشود:

· خوانـدن با صدای بلنـد

· خواندن به صورت زمزمه یا واج

· خواندن با منشن یا اندیشه بدون اینکه زمزمه ای شنیده شود

ستایشهایی که به زبان اوستا است باید با آواز بلند و قسمتهای پازند را باید به زمزمه خواند. ستایش با منشن فقط به هنگام نام بردن در تندرستی یا مواقع دیگری که خواندن نیایش واجب نیست صورت میگیرد. نمازها و نیایـشها را میتوان به صورت ایستاده و یا نشسته خواند، اما توصیه شده خواندن سروش باج واوستای کشتی و برساد به صورت ایستاده انجام شود.

اشکال خواندن نمازهای گروهی

خواندن نماز و نیایش به شکل گروهی یا همازور شدن در ستایش بر سه گونه میباشد:

· موبـد قسمتی از اَوستـا را خوانـده و دیگران آنـرا تکـرار می کننـد.

· گروهی یک قسمت از اَوستا و یا نیایش را با هم بـا صدای بلند میخوانند.

· ضمن خوانـدن اَوستـا توسـط چند موبد، دیگران بی صدا با حالت واج گوش داده و آنرا زمزمه میکنند.

نیایـش های گروهـی معمولاً به هنگام حضـور دسته جمعی بهدینان در زیارتگاههـا و همچنین آتشکـده و مراسم گهنبـار و . . . انجام می شـود.

مـاه ، روز و گـاه نیــایش

در تقسیمات مذهبی زمانی آیین زرتشتی سال به دوازده ماه و هر ماه به سی روز و هر روز به پنج گاه تقسیم شده است که این ماهها و روزها با نامهای مخصوص به خود مشخص میشوند. ماهها به ترتیب : فروردین، اَردیبهشت، خورداد، تیر، اَمرداد، شهریور، مهر، آبان، آذر، دی، بهمن و اسفند نام گذاری شده است. (در یازدهم فروردین 1304 بنا بر تصویب مجلس شورای ملی در تقویم رسمی کشور از نامهای ایرانی سالنمای اَوستایی استفاده شد و از آن زمان نام ماههای زرتشتی و تقویم رسمی کشور یکی شد) همچنین هر روز از ماه در بین زرتشتیان به یک نام خوانده میشودکه نخستین روز ماه، به نام اورمـزد آغاز و پس از آن با نام اَمشاسپندان ادامه می یابد بهمن، اَردیبهشت، شهریور، سپندارمذ، خورداد، اَمرداد و پس از آن با نام ایزدان دی به آذر، آذر، آبان، خور، ماه، تیر، گئوش در دسته اول و دی به مهر، مهر، سروش، رَشن، فروردین، وَرَهرام، رام، باد در دسته دوم و دی به دین ، دین، اَرد، اَشتاد، آسمان، زامیاد، مانتره سپند و اَنارام در دسته سوم. در سرآغاز هر یک از این دسته ها نام دی به معنی آفریدگار جای گرفته که سه مرتبه تکرار میشود. به همین علت برای متمایز ساختن آنها از یکدیگر این روز های دی به همراه نام روز بعد خود مشهور میباشند. همچنین پنج روز باقیمانده پایان سال که به بهیزک یا پَنجه معروف میباشد به ترتیب با نامهای اَهنود، اشتود، سپنتمَد، وَهوخشتر و وَهیشتوایش نامیده می شود.

توضیحات بالا به این منظور ارائه گردید که در پایان نماز و به هنگام خواندن برساد لازم است تا نام روز و ماه و همچنین گاه بجای آوردن نماز ذکر شود. بنا بر این در آغاز نیایش نماز گزار باید نام روز و ماه را دانسته تا در پایان نماز ، برساد را به نام گاه مورد نظر بخواند. همچنین به هنگام خواندن سروش باج یا لابه لای نیایش های دیگر قطعات مخصوص که مربوط به گاه خواندن نماز است خواسته می شود که باید مطالب ویژه گاه مورد نظر خوانده شود. در این میان روز نیز که به پنج قسمت تقسیم شده با نامهای مخصوص به خود خوانده میشود:

هـاوَن، رَفتـوَن، اُزیـرَن، ایوه سِریتـرَم، اُشهـن.

· گاه هاوَن ، از برآمدن آفتـاب تا نیمـروز میباشد.

· گاه رَفتوَن از نیمروز تا سه ساعت پس از نیمروز میباشد، با توضیح اینکه از روز اورمزد و آبانماه یعنی آغاز زمستا ن بزرگ (مطابق با بیست و پنجم مهر ماه تقویم رسمی) تا پایان سال گاه رَفتوَن نداریم و خواندن گاه رفتوَن جایز نیست. گاه هاون در این روزها از برآمدن آفتاب تا سه ساعت پس از نیمروز میباشد، یعنی عملاً با کوتاه شدن طول روز گاه هاوَن جایگزین گاه رفتوَن میشود.

· گاه ازیرَن از سه ساعت پس از نیمروز شروع و تا غروب خورشید ادامه می یابد.

· ایوه سریترَم گاه با غروب خورشید و پیدا شدن ستاره آغاز و تا نیمه شب ادامه می یابد.

· گاه اُشهن از آغاز نیمه شب تا برآمدن آفتاب است. برساد در گاه اُشهن بنام روز قبل خوانده میشود یعنی عملاً آغاز روز از بر آمدن آفتاب در گاه هاوَن در نظر گرفته میشود.

به هنگام آغاز گاه موبد آتـشکده ، ضمن خواندن اَوستا در مقابل آتـش با به صدا در آوردن زنگی که در آتشگاه و در کنار آفرینگانی آتـش قرار دارد آغاز گاه تازه را به نمازگزارانی که در آتـشکده هستند اعلام میکند.

زرتشتیان خصوصاً در روزهای اورمزد، اَردیبهشت، آذر، سروش، وَرَهـرام و همچنین دی به آذر، دی به مهر و دی به دین به آتـشکده رفته و به نیایش اَهورا مَزدا میپردازند، همچنین در روزهای اَردیبهشتگان و آذرگان مراسم جشن در آتشکده برگزار میگردد، هر ساله ضمن برگزاری جشن اَردیبهشتگان آتش آتشکده با آتش طبقات مختلف مردم «مَس» میشود.

در اینجا به جزئیات و نکات ریزی که همواره به هنگام خواندن نیایشها، مرتبط با گاه و زمان نیایش میباشد و باید به آنها توجه نمود اشاره میشود. نیایشهای روزانه را نباید نزدیک پایان گاه شروع کرد به طوری که گاه بعدی آغاز شود اما در خواندن اوستاهای بزرگ اگر گاه تمام شد برساد را باید به نام گاه قبلی خواند.

بهترین زمان برای نیایش یک ساعت پس از نیمه شب در اُشهـن گاه و سپس در گاه هـاون و همچنین یک ساعت پس از آغاز ایوه سریترَم گاه تا دو ساعت پس از آن میباشد که این ساعات بهترین زمان برای نیایش توصیه شده است.

در آغاز روز پس از خواندن اوستای بایسته، باید خورشید نیایش و مهر نیایش با هم خوانده شود و باید توجه نمود که خواندن هر یک از این نیایش ها یکی بدون دیگری جایز نیست، همچنین این نکته که خواندن خورشید نیایش، مهر نیایش و آبزور در پیش آتش آتشکده ناروا ست، در ضمن این نیایشها و خورشید یشت، مهریشت و آبان یشت را در شب یعنی گاههای ایوه سریترَم و اُشهن نباید خواند.

اَوستا های گاه هاوَن، رفتوَن، ازیرَن، ایوه سریترَم و اُشهن گاه که هر یک به طور جداگانه قطعاتی از خرده اوستا را به خود اختصاص داده اند را باید در گاه مخصوص به خود خواند.

ماه نیایش را فقط در شب یعنی از آغاز گاه ایوه سریترَم تا پایان اُشهن گاه میتوان خواند. سروش یشت سر شب فقط در ایوه سریترَم گاه تا سه ساعت از شب گذشته خوانده میشود و در هنگامی دیگر خواندنش جایز نیست. در سرشب آتـش نیایش باید پس از سروش یشت سرشب و در حضور آتـش خوانده شود.

خواندن یزشنی و آفرینگانها بجز آفرینگان رفتوَن در گاه هاون و خواندن وَهیشتوایش گاه در روز توصیه شده است، خواندن اَهنودگاه یا یشت گاهان برای تندرستی چند روز پشت سر هم و خواندن پتَت در ده روز پنجه و روز اَورداد (کبیسه) و سه روز نخست درگذشتگان جایز نیست. (مجموعه سخنرانی های موبد شهزادی – مهرانگیز شهزادی، صفحات 65 تا 72)

کشتـی و سـدره لباس نیـایش

سدره پیراهنی است گشاد با آستینی کوتاه و بدون یقه که از 9 تکه پارچه که در گذشته از جنس پشم ، پنبه و یا ابریشم دوخته می شد، اما در حال حاضر سدره معمولاً از پنبه تهیه میشود. سدره در جلو از گریبان به پایین چاکی دارد که تا به سینه میرسد و در انتهای آن کیسه کوچکی قرار گرفته که به عقیده زرتشتیان مومن و معتقد کیسه کرفه نامیده میشود و معتقدند که کنشهای نیک و سودمندی که در زندگی روزمره از آنها سر میزند در آن جای گرفته و ذخیره میگردد. سدره لباس ویژه پاکی است که نشان بندگی اَهـورا مَـزدا است و یک زرتـشتـی موظف است در تمام لحظات بجز مواقع خاص آنرا به تن داشته باشد.

سدره پوشی معمولا در بین 7 تا 15 سالگی طی مراسمی که توسط موبد انجام میشود صورت می گیرد و پس از آن فرد رسماً در جامعه مذهبی پذیرفته میشود و همواره باید کشتی و سدره را به تن داشته باشد و نمـازهای روزانه را بجای آورد. کسی را میتوان زرتـشتـی مومن و واقعـی بشمار آورد که سدره پوشیده و کشتی بسته باشد.

کشتی بندی است باریک و بلند که از 72 نخ پشم گوسفند توسط زن موبد بافته میشود. این 72 نخ را هنگام بافتن به شش قسمت که هر یک دارای دوازده رشته است تقسیم میکنند و به هم می بافند. عدد هفتاد ودو کنایه از هفتاد و دو فصل یسنا است و عدد دوازده اشاره به دوازده ماه سال و عدد شش اشاره به شش گهنباردارد، سه دور بستن کشتی به دور کمر و بر روی سدره اشاره به سه بنیاد آئینی دین اَشوزرتـشت یعنی اندیشه نیک، گفتار نیک و کردار نیک دارد و پیوسته آنرا یادآوری می کند.

کشتی را باید همواره پیش از خوردن غذا یا پس از آن و همچنین قبل از خواب و بعد از بیدار شدن و پیش از رفتن به آتـشکده و آتـش وَرَهـرام ⁽²⁾ و خواندن اوستـا و نمـازهای روزانه نـو کـرد. در ضمن برای پاکی تن باید پس از استحمام کشتـی نـو شود. برای کشتی نو کردن شخص باید پس از شستن دست و روی، به هنگام خواندن سروش باج وقتی به «نَمَس چایا آرمی تِش ایجاچا» میرسد کشتی را باز کرده و پس از اتمام سروش باج به خواندن اوستـای کشتـی بپردازد و در حین سرودن اوستـای کشتـی به ترتیب زیر دوباره کشتی را بر روی سدره به کمر ببندد که این کار همواره باید در حال ایستاده انجام شود.

ابتدا دو سر کشتی را در دست گرفته و ضمن خواندن اوستای کشتی پس از رسیدن به جمله «شکست اَهریمن باد» باید با دست راست سه بار بر روی دست چپ زد، سپس در ادامه وقتی«مَس و وَه وفیروزگر باد» خوانده میشود باید وسط کشتی را پیدا کرد وکشتـی را بوسید و پس از «خَشنـوتَره اَهـورهه مَـزدا» دوم بهنگام خواندن اَشـم وهو کشتـی بدور کمر میزان می شود. در ادامه سرایش اَوستای کشتی در یتااَهووَئریو اول در «شیوتنَه نام» در قسمت جلو با دست راست گره اول زده میشود و عیناً در یتـااَهووَئریو دوم در «شیوتنَه نام» در قسمت جلو با دست چپ گره دوم زده میشود. خواندن اَوستا ادامه پیدا کرده و در هنگام خواندن اَشم وَهو در « اَستی اُشتا» گره اول با دست راست در پشت سر زده میشود و در « اَستی اُشتا» دوم، گره دوم با دست چپ در پشت سر زده میشود. مابقی اوستای کشتی تا به آخر خوانده میشود و بدین شکل کشتی نو کردن به پایان میرسد.

نیایش کشتی دارای دو قسمت پازند میباشد که بخش اَوستـایی آن در میانه قرار گرفته است. در ادامه مطالب مرتبط با لباس نمـاز باید اضافه کرد که به هنگام خواندن نیایش سر باید پوشیده باشد و چنانچه نمازگزار تا سه گام نزدیک آتـش ایستاده باشد باید دهان خود را نیز با پارچه ای بنام پـنام بپوشاند.

پـاکی تن و اشـویی روان

کلیه مطالبی که باید در خصوص آشنایی با چگونگی خوانـدن نمـاز و نیـایش در کیش زرتـشتـی مورد توجه قرار گیرد از نظر گذشت و مفاهیم و اشکال ظاهری مراسم بیان شد. در آخر بطور خلاصه می توان اینگونه عنوان کردکه یک زرتشتـی پس از مراسم سـدره پوشی بطـور رسمـی به جمع زرتشتیـان می پیوندد و از آن پس همیشه با پاکی تن که با خواندن اَشم وهو، یتااَهو و سروش باج به هنگام استحمام و کشتی نو کردن پس از آن حاصل میشود باید نمازهای روزانه خود را بجای آورد و از بر آمدن خورشید در بامداد که از خواب بر می خیزد، پس از شستن دست و روی با سری پوشیده در مکانی که تا هفت قدم از هر سوی پاک میباشد رو به سوی روشنایی ایستاده و ضمن گذاشتن خوشبوهایی همچون چوب صندل، کندر و اَگربتی و . . . بر آپریگون (مجمر آتش) با نو کردن کشتی نماز خود را آغاز میکند و در ادامه با خواندن نیایشهایی از کتاب خرده اَوستا همچون اَشم وهو ، یتااَهو و دیگر نیایشها به سپاس و ستایش اَهـورا مَـزدا و آفریده های نیک و سودمند اَهورایی می پردازد و در پایان پس ازخواندن تندرستی ، پیمان دین و ستایش یکتا خداوند با خواندن بـرسـاد نماز و نیایش خود را با ذکر نام ماه، روز و گـاه مورد نظر به درگاه اَهـورا مَـزدا تقدیم میکند. این عمل در طی شبانه روز پنج مرتبه تکرار میشود.

در حال حاضر کسانی که خواندن خرده اَوستا را بطور صحیح فرا نگرفته اند و یا زمان کافی برای نیایش در اختیار ندارند، ضمن پاکی تن و اشویی روان با خواندن 3 تا 7 مرتبه اَشم وهو و یتااَهو با سری پوشیده، رو به سوی روشنایی یا آتـش، نمـازهای بایستـه خود را بجای می آورند. ضمنـاً برای جایگزینی خوانـدن دیگر قسمتهای خرده اَوستا جدولی وجود دارد که بر اساس آن با خواندن تعداد مشخصی اَشم وهو و یتااَهو و در پایان، برساد همانند خواندن همان نیایشها بهره لازم برای نمازگزار حاصل می گردد.

یک زرتـشتـی در کنار نیایشهای روزانه در طی سال با برگزاری جشن های ماهیانه و داد و دهش در شش چهره گهنبار و برپایی نوروز و جشن سده و رفتن به آتـشکده و آتـش وَرَهرام، شاه وَرَهرام ایزد ⁽³⁾ و زیارتگاههای دیگر در روزهای ویژه و گرامیداشت درگذشتگان در پرسه های همگانی، تلاش میکند تا پـاکی تن و اَشـویی روان خویش را همواره حفظ نماید و نیکی و پـاکی را در جهان گسترش دهد، چنانکه هر زرتـشتـی پیوسته این آیه از گاتـها را با خود زمزمه میکند:

اَت چا توئی واِم خیاما یوئی ایم فرَشِم کِرِنَئون اَهوم مَزدائوس چا اَهورا ئونگهوآ مویَستـرا بَرَنا اَشا چا هیَت هَتـرا منائو بَوَت یَترا چیس تیش اَنگهت مَ اِتـا.

ای اَهـورا مَـزدا بشود در زمره کسانی باشیم که جهان را به سوی آبادانی و پیشرفت و مردم را بسوی رسایی و خوشبختی رهنمون می سازند.

اَهنود گات – یسنا هات 30 بند 9

پـاورقی :

1. گیتی مینـوی : در بندهش بزرگ، فرایند هستی یافتن جهان هنرمندانه و به گونه ای زیبـا توصیف میشود که آفریدگار بزرگ اَهـورا مَـزدا سر آغاز آفرینش خود را مینـو قرار داد تا جایـگاه فـروزه های نیـکـش یعنی اَمشاسپندان باشد . با آفرینش مینـو راز هستی شکل گرفت و اَهـورا مَـزدا برای آفرینش گیتی در ابتدا به آن شکل مینـوی داد و به آفرینش گیتی مینوی پرداخت و سپس به این گیتی مینوی که پس زمینه جهان مادی بود هستی گیتی ای بخشید و بدین گونه گیتی را آفرید و آنرا جایگاه زندگی در اوج آزادی و انتخاب وهمچنین تلاش پیوسته انسـان برای شرکت جستن در نبردنهایی و پیروزی بر دروغ و پلیدی قرار داد.

گیتی مینوی را که پس زمینه و سرآغاز آفرینش گیتی بوده را جایگاه روان انسـان در گذار از جهان مادی به سوی مینـوی اَهـورائی قرار داد و ارتباط تنگاتنگی مابین گیتی گیتی ای و گیتی مینوی برقرار کرد (برخی از انسانها و روان درگذشتگان در شرایط خاص توانایی گذشتن و بازگشتن از مرزهای این دو محیط را دارا میباشند برای نمونه میتوان به داستان سفر موبد اَرداویراف اشاره کرد) اَهـورا مَـزدا گیتی مینوی را جایگاه درنگ و بازگشتن روان برای تکامل و رسیدن به اَشویی تا زمان دل کندن از دلبستگیهای انسانی و آمادگی برای ورود به جایگاه پر فروغ اَهورائی ( اَنارام ، اَنغر روشنگاه خدا) وهمپرسگی با اَهـورا مَـزدا در روز واپسین قرار داد.

انسان اندیشمند و آگاه باید با درک حقیقت راستین، هدف بزرگ خود را رسیدن به مینوی اَهورائی قرار داده و برای رسیدن به فروزه های پاک اَهـورائی تلاش کند تا در روز واپسین لیاقت همپرسگی با اَهـورا مَـزدا را دارا باشد و به آفریدگار خویش بپیوندد. بنابر آموزه های اَشوزرتـشت که خود در همین جهان مادی با برخورداری از اندیشه پاک و رسیدن به اَشویی به همپرسگی با اَهـورا مَـزدا در مینـوی پرفروغ اَهـورائی نایل گشت، رسیدن به این هدف بزرگ تنها با موفقیعت در جهان مادی و خوشبختی و برخورداری از یک زندگی خوب شاد و سرشار از عشق به آفریدگار و آفریده های سودمند اَهـورائی جهت گرفته و با پیروزی بر دروغ و پلشتی و شکست کامل پلیدی و دستیابی به نیکی و پاکی مطلق یعنی همان اَشـویی میسر میباشد.

2 . آتـش وَرَهـرام : مقدس ترین آتش پس از سه آتش بزرگ آذرگشنسب، آذرفرنبغ و آذربرزین مهر که برای روشن کردن، تقدیس و به تخت نشاندن آن از پانزده نوع آتش پیشه وران مختلف به همراه آتش حاصل از صاعقه استفاده میشود و پس از یکسال تقدیس توسط موبدان مراسم به تخت نشاندن آتـش وَرَهرام صورت می پذیرد، در حال حاضر در ایران تنها در یزد و کرمان آتش وَرَهرام روشن میباشد، آتش وَرَهـرام یزد در زمان ساسانیان تقدیس شده و پس از نقل مکانهای بسیار اکنون در یزد از آن نگهداری میشود. در هند هشت آتـش وَرَهـرام وجود دارد که معروفترین آن بنام «آتـش وَرَهـرام ایرانشاه» بیش از هزار و دویست سال پیش تقدیس شده است یعنی از زمان مهاجرت پارسیان به هند و از آن در اودواده نگهداری میشود، یک آتـش وَرَهـرام در نوساری، چهار آتـش وَرَهـرام در بمبئی و دو آتـش وَرَهـرام در سورت تقدیس شده است. در متون دینی تاکید شده که در هر شهری در کنار آتشکده ها و زیارتگاههای دیگر باید یک آتـش وَرَهـرام نیز وجود داشته باشد. برای روشن کردن آتش آتشکده های دیگری که در همه شهرها و روستاهای زرتشتی نشین قرار دارند از ده نوع آتش طبقات مختلف و برای تقدیس آن توسط موبدان به یکماه زمان نیاز میباشد و پس از آن مراسم تخت نشینی آتش در آتـشکده انجام میگیرد.

3 . شاهوَرَهـرام ایـزد : زیارتگاهی است که در شهرها و روستاهای زرتشتـی نشین وجود دارد و مخصوصاً در روزهای وَرَهـرام به زیارت آن میروند و برای تندرستی، کارگشایی و سپاس و ستایش اَهورا مَزدا به نیایش میپردازند و برای خود و خانواده و دیگر بهدینان آرزوی شادزیوی، دیرزیوی و به کامه زیوی می نمایند.

منابع مورد استفاده :

· سخنراني هاي موبد موبدان رستم شهزادي – به کوشش مهرانگیز شهزادی

· گاتـها – برگردان موبد موبدان رستم شهزادی

· گاتـها – برگردان موبد موبدان فیروز آذرگشسب

· مراسم مذهبی و آداب زرتشتیان – موبد اَردشیر آذرگشسب

· خرده اوستـا – موبد موبدان اَردشیـر آذرگشسب

· خرده اوستـا – موبد رشیـد شهمـردان

· پرستشگاه زرتـشتیان – موبد رشیـد شهمـردان

· اوستـا – به کوشش هاشم رضی

· راهنمای دین زرتـشتـی – هاشم رضی

· از ایران زرتـشتـی تا اسلام – شائول شاکد

درجمع آوری مطالب این پژوهش از راهنمائیهای روانشاد موبَد رستم یزشنی و نظرات شادروان موبَد رستم شهزادی استفاده های فراوانی شده است، به فروَهَر و روان همه موبَدان بزرگ به ویژه این دو موبَد گرامی درود باد و روانشان شاد و مَینـو به کام روانشان باد.

کیـوان آریسانت (علیرضا خاکسار)

مهرگان 3743 2005 Oct 02 -